Uitdagingen rondom de koloniale archieven

Doel van deze bijeenkomst was om verschillende groepen – van academici tot citizen scientists– met elkaar in contact te brengen. Allen houden zich bezig met het ontsluiten van koloniale archieven in relatie tot het slavernijverleden. Tegelijkertijd werd onderzocht welke behoeften er binnen de citizen science-gemeenschap leven rondom recente ontwikkelingen in het verzamelen van genealogische data.

Obstakels

Vertegenwoordigers van onder meer de HDSC, IGV (Indische Genealogische Vereniging),Centrum voor familiegeschiedenis, Globalise, Onsland.nl, AMIK en Stichting voor Surinaamse Genealogie gaven elk een presentatie over hoe zij koloniale data – al dan niet met hulp van vrijwilligers – toegankelijk proberen te maken voor het brede publiek. Daarbij liepen zij op verschillende manieren tegen obstakels aan in het ontsluitingsproces.

De meest gehoorde klacht betrof dat zowel bevlogen burgeronderzoekers als academici heel weinig individuele identiteitsgegevens van tot slaaf gemaakte personen binnen het koloniale archief terugvonden. De reden hiervoor was alom bekend, maar niet minder schrijnend: tot slaaf gemaakte mensen werden destijds niet als mens, maar als eigendom gezien. Hierdoor vonden witte kolonisatoren het niet nodig om de oorspronkelijke namen van de tot slaaf gemaakte personen vast te leggen en waar ze vandaan ontvoerd waren. Het gebrek aan deze documenten belemmert de zoektocht van veel nazaten naar de oorsprong van hun niet-westerse familiegeschiedenis ernstig.

Taalgebruik

Een ander heikel punt betrof het taalgebruik. Dit kan in de huidige tijd niet alleen kwetsend overkomen (vanwege de racistische terminologie), maar laat ook bronteksten zien die vol met vooroordelen zitten. Daar komt nog bij dat nazaten van tot slaaf gemaakte personen uit Afrika, Latijns-Amerika of Azië tegen een hardnekkige taalbarrière stuiten: de archieven zijn alleen geschreven in de taal van de oud-kolonisator.

De nazaten constateren ook dat hun voorouders in de archieven alleen met een Europese achternaam geregistreerd staan, of dat zij na de afschaffing van de slavernij in 1863 naar andere plekken buiten de plantages verhuisden om een nieuw leven op te bouwen – soms buiten het zicht of bereik van de koloniale toezichthouders. Dit heeft ertoe geleid dat deze voorouders niet meer elders in het bevolkingsregister zijn opgenomen. Onderzoekers hebben daarom soms moeite om de eindjes van een bepaalde familiestamboom goed vast te leggen.

Deze ‘emotionele breuk’ waarbij families in zowel Afrika als op de koloniale plantages door inmenging van anderen wreed uit elkaar gehaald werden, is een gevoelig aspect dat binnen de academische wereld te weinig aandacht krijgt, vindt socioloog Raymond Jessurun (Universiteit van St.Maarten). “We geven de trauma’s van verbroken familiebanden nog steeds aan elkaar door”, zegt hij. “Dat te herstellen, door data voor iedereen digitaal toegankelijk te maken, is het belangrijkste wat wij als doel voor ogen moeten hebben.”

Krachtige inzichten

Na afloop werd er genetwerkt en visitekaartjes uitgewisseld om de samenwerkingsverbanden te verdiepen. Iedereen was het erover eens dat deze bijeenkomst krachtige inzichten had opgeleverd, waarbij het koloniale archief als een levende, gelaagde, maar ook als een omstreden ruimte beschouwd werd. Een ruimte dat nieuwe perspectieven en collaboratieve benaderingen vereist. 

Niet voor niets werd er onder de deelnemers een oproep gedaan om te blijven luisteren, verbinden, transformeren en het archief te omarmen als een potentiële brug tussen het verleden, identiteit en een toekomst van herstel en erkenning.