Tussen solidariteit en fragmentatie

Waarom: de transformatie in werk in Nederland

Werk in Nederland is de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. Dit leidt tot groeiende onzekerheid en de vakbeweging staat voor grote uitdagingen. Grootschalige maatschappelijke en economische veranderingen als globalisering, automatisering en flexibilisering spelen daarin een belangrijke rol. Maar het blijft lastig grip te krijgen op deze ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor arbeidsverhoudingen en sociale verhoudingen.



Om grip te krijgen op het proces dat zich sinds de jaren zeventig voltrekt, is lange-termijnonderzoek naar de transformatie over de periode 1970 tot heden noodzakelijk. De jaren zeventig markeren de overgang, omdat in dat decennium de afbraak van de standaard arbeidsrelatie inzette. De sindsdien sterk veranderende arbeidsrelaties vormen een internationaal verschijnsel, maar wat Nederland opvallend maakt is de intensiteit: de transformatie was hier bijzonder ingrijpend, zeker in vergelijking met andere westerse industrielanden.



Het project onderzoekt vergelijkenderwijs een aantal Nederlandse sectoren waarin de economische veranderingen onmisbare impact hebben gehad. Vanuit het perspectief van de werkvloer wil het precies en genuanceerd in kaart brengen hoe werk en arbeidsverhoudingen veranderd zijn, welke gevolgen dit had en hoe werknemers en vakbeweging reageerden.

Hoe: archiefonderzoek, oral history en een database

Door archiefonderzoek, participerende oral history en doorontwikkeling van de database over stakingen en arbeidsconflicten ontstaat een uniek project met een brug- en pioniersfunctie. Het project maakt gebruik van nog vrijwel niet bestudeerde FNV-archieven die uitermate interessant materiaal bevatten en nieuwe inzichten geven in de ontwikkeling van arbeids- en werkvloerverhoudingen. Daarnaast verzamelen we nieuw archiefmateriaal van werkenden zelf en worden interviews afgenomen. Door de nieuwe (groeps)interviews met werkenden, kadergroepen en vakbondsbestuurders wordt in samenwerking met het bestaande archiveringsproject van FNV en IISG nieuw en aanvullend audio/audiovisueel collectiemateriaal gecreëerd. Al het nieuwe en verzamelde materiaal kan eveneens later historisch onderzoek dienen. Tot slot bouwt het project voort op de database over stakingen en arbeidsconflicten van Sjaak van der Velden.

Resultaten

In het maatschappelijk debat wordt vaak de vraag gesteld waarom de veranderingen in de Nederlandse economie en maatschappij van de afgelopen vijftig jaar zo weinig verzet hebben gekend. Tegelijkertijd is er zeker sinds de economische crisis meer aandacht voor strijdbare werknemers – denk aan recente acties in de gezondheidszorg, het onderwijs en in de schoonmaak. Dit laat zien hoe zowel vakbonden als werknemers nieuwe vormen van organisatie, nieuwe activiteiten en nieuwe campagnestrategieën ontwikkelen. Hoe is de zelforganisatie van werkenden veranderend sinds de jaren zeventig? En wat zijn de effecten van het veranderende werk daarop geweest? Op dit moment weten we daar nog weinig over. Dit onderzoek leert hoe werknemers op hele uiteenlopende manieren voor hun belangen opkwamen en kunnen komen. Door werknemers centraal te stellen draagt het vanuit een nieuw perspectief bij aan wetenschappelijke en maatschappelijke discussies.

Wie en wat

Het onderzoeksproject sluit binnen het IISG wetenschappelijk aan op het internationaal hoog (‘excellent’) aangeschreven global labour history programma dat de veranderingen in het hele spectrum aan vrije en onvrije arbeidsverhoudingen en arbeidersstrategieën in de afgelopen vijf eeuwen wereldwijd onderzoekt, maar vervult daarbinnen een unieke en belangrijke functie omdat het de brug slaat met de vakbondsgeschiedenis en recente Nederlandse arbeidsverhoudingen.

Het project Tussen solidariteit en fragmentatie is onderdeel van de samenwerking tussen FNV en IISG om onderzoek naar de (historische) ontwikkeling van de vakbeweging in Nederland te bevorderen. Historische Verkenningen Vakbeweging was een eerder project hierbinnen. Het nieuwe project is mogelijk dankzij subsidie van de FNV. Het IISG voert dit onderzoek op zelfstandige wijze en onafhankelijk uit.

Het onderzoeksproject wordt begeleid door een wetenschappelijke adviescommissie, waarin deelnemen:

Prof. dr. Lex Heerma van Voss

Prof. dr. Maarten Keune

Prof. dr. Monique Kremer

Prof. dr. Sarah de Lange

Dr. Bram Mellink

Dr. Paul Preenen

Dr. Judith Roosblad

Afbeelding 'Op de werkvloer in Oss' bovenaan deze pagina: Collectie Stadsarchief Oss